Türklerin ilk yurdu ve göçler

TÜRKLERİN İLK YURDU ve GÖÇLER

Orta Asya (Ana Yurt)
Türklerin ilk yurdu Orta Asya'dır. Çok geniş bir bölge olan Orta Asya; doğuda Kingan dağları

batıda Hazar denizi

kuzeyde Altay dağları ve Baykal gölü

güneyde Hindikuş ve Karanlık dağlarıyla çevrilidir.

Orta Asya’dan Yapılan Göçlerin Nedenleri:
1. İklim değişikliği ve şiddetli kuraklık

2. Kıtlık ve açlığın ortaya çıkması

3. Hayvanlar ve insanlar arasında salgın hastalıkların ortaya çıkması

4. Nüfusun hızla artması

5. Boylar arasındaki mücadeleler

6. Yeni topraklar kazanma düşüncesi

Orta Asya'da maden çağını yaşayan Türkler

demir tekerleği icat etmişler ve atı evcilleştirmişlerdir. Bu yüzden rahatlıkla çok uzak bölgelere göç edebilmişlerdir.

•> M. Ö I. binde başlayan göçler Orta Çağ'ın sonuna kadar devam etmiştir.

Göçlerin Sonuçları:• Orta Asya'dan çeşitli yerlere göç eden Türkler

gittikleri yerlerin kültürleriyle alış verişe girdiler. Böylece yeni kültürlerin oluşmasını sağlamışlardır.
• Gittikleri bölgelerde henüz Taş Devri'ni yaşayan medeniyetlere madeni işlemesini öğrettiler.
• Göç eden yerlerde nüfus arttı. Yeni merkezler ortaya çıktı.

•> Bütün Türk boylan Orta Asya'yı terk etmediler. Yaşamaya elverişli yerler bulanlar o bölgede kalarak daha sonraki dönemlerde bulundukları yerlerde büyük devletler kurmuş¬lardır
.
GÖÇLERDEN SONRA ORTA ASYA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ

HUNLAR(ASYA HUNLARI) (M.Ö. 220 - M.S. 216)
M.Ö. III. yy'da Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurutmuştur.
Başkent Ötüken'dir.
Bilinen ilk Türk Devleti'dir.
Hunların bilinen ilk hükümdarı Tuman (Teoman)'dır. Oğlu Mete Han zamanında Hunlar en parlak zamanını yaşamışlardır.
Mete Çin'i vergiye bağlamıştır. Çin kalabalık nüfusundan dolayı istila etmemiş ve Çin'e yerleşmemiştir.
Mete Han'dan sonra Hunlar zayıflamaya başlamış ve Çinlilerle yapılan savaşlar sonucunda M.S 48 yılında kuzey ve güney olarak ayrılmışlardır

KAVİMLER GÖÇÜ
Kuzey Hunlarının M.S. 375'te Karadeniz'in kuzeyindeki toplulukları yurtlarından etmeleriyle başlayan Avrupa'daki kavimlerin yer değiştirme sürecine "Kavimler Göçü" denilmektedir. Bu büyük olayın başlıca sonuçları şunlardır.
 Roma İmparatorluğu M.S. 395'te Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
 Batı Roma M.S.476'da yıkıldı.
 İlkçağ kapandı

Ortaçağ başladı.
 Günümüz Avrupa toplumlarının temelleri oluşturuldu.
 Avrupa'da Feodalite (Derebeylik) sistemi oluştu.
 Batı Hunlar

Avrupa Hun Devleti'ni kurdu.
 Kavimlerin Hristiyanlığı kabul etmesi üzerine

Kilise Avrupa'daki en büyük güç haline geldi.

AVRUPA HUN DEVLETİ (375 -469)
Balamir başkanlığında Orta Macaristan bölgesinde kurulmuştur. (375)
Başkenti Budapeşte'dir.
Attila zamanında en parlak zamanını yaşamışlardır(434-453).Bu dönemde Doğu Roma İmparatorluğu ile imzalanan Margos Antlaşması ile üstünlük sağlanmış Batı Roma(Bizans) vergiye bağlanmış. Bu dönem içerisinde Attila

Avrupa'nın korkulu rüyası haline gelmiştir.
Attila'nın ölümünden sonra devlet zayıflamış. 469 yılında Bulgar ve Macar saldırıları ile ortadan kalkmıştır
.
GÖKTÜRKLER (552)
Çin baskısı altında yaşayan Türkler

iç karışıklıklardan faydalanarak bağımsız birlikler halinde yaşamaya başladılar. Göktürklerin bu yılları Ergenekon destanının konusu olmuştur.

Göktürklerle ilgili bilgileri Ergenekon destanından öğrenmekteyiz. Bundan dolayı ilk dönemleri ile ilgili bilgileri net değildir.
552 yılında Bumin Kağan liderliğinde Ötüken'de kurulmuştur.
Mukan Kağan ve İstemi Yabgu dönemi en parlak oldukları zamandır. Bu dönemde İpek Yolu’na hakim oldular.
Göktürkler 582 yılında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Göktürkler 630'da Batı Göktürkler ise 655 yılında Çin egemenliğine girerek bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir.

II. GÖKTÜRK(KUTLUK)DEVLETİ(682-745)
Çin hakimiyetine giren Doğu Göktürklü Türk beyleri

Çin'e karşı bağımsızlık mücadelesi başlattılar. Mücadele sonucunda 682 yılında Kutluk Kağan

Vezir Tonyukuk ile beraber Çin'e karşı verdikleri bağımsızlık mücadelesini kazandılar.
Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan döneminde yaşadı. Bu dönemde Tonyukuk vezir

Kül Tigin de ordu komutanı olmuştur.
Sırası ile Tonyukuk

Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın ölmeleri üzerine Basmiller

Karluklar ve Uygurlar birleşerek 745'te Göktürkleri yıktılar.

BİLGİ BANKASI
Göktürkler

ilk kez Türk adını taşıyan bir devlet kurmuşlardır.
En eski yazılı Türk belgeleri Göktürklere aittir. (Orhun Kitabeleri)
38 harfli kendilerine özgü alfabe kullanmışlardır.
Türkler arasında devlet ve millet olma bilinci en üst seviyeye bu dönemde çıkmıştır.

UYGURLAR (745-840)
Göktürklerden sonra 745 yılında Ötüken'de kurulmuştur. Önce Ötüken olan başkentleri daha sonra Ordu -Balık (Kara Balasagun) olmuştur.
Çinliler ile Müslüman Araplar arasındaki mücadelede Uygurlar Müslümanları desteklemişlerdir. Nitekim 751 Talaş Savaşı'nı Müslüman Araplar kazanmıştır. Talaş Savaşı İslamiyet'in Türkler arasında yayılmasına zemin hazırlamıştır.
Uygurlar Böğü Kağan zamanında Maniheizmi resmi din olarak kabul etmişlerdir. (763) Bu dini kabul ettikten sonra hayvancılığı terk edip tarım ve ticaretle uğraşmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda yerleşik hayata geçen Uygurlar

zamanla savaşçı özelliklerini yitirmişlerdir.
840'ta Kırgızlara yenilip Doğu Türkistan'a göç etmişler ve burada bir devlet kurmuşlardır.
XIII. yy.'da Moğol egemenliğini kabul eden Uygurlar Moğol yönetiminde önemli görevler üstlendiler.

BİLGİ BANKASI
Uygurlar

yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
Saraylar

tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler bıraktılar.
14-18 harfli Uygur alfabesini kullanmışlardır.
Klişe matbaayı bulan Uygurlar

Türkçe kitaplar basmışlardır.

ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ
Orta Asya Türk devletlerinde hükümdarlar; kağan

han

hakan

ilteber

ilteriş

idikut gibi unvanlar almışlardır. Örneğin; Göktürkleri ikinci defa biraraya getiren Kutluk Han'a

devleti derleyip toparlayan anlamına gelen "ilteriş" unvanı verilmiştir.
Kağanın temel görevi ülkede otorite ve birliği kurarak halkın ihtiyaçlarını karşılamaktır. Kağan'ın dışında ülke yönetiminde eşi

Hatun da etkilidir. Hatun gerektiğinde ülke yönetimine vekillik yapar hatta elçi bile kabul ederdi.
Egemenlik Anlayışı
Türkler Gök-Tanrı dinine inanmışlardır. Türklerin inancına göre

yönetme yetkisi hükümdara Gök-Tanrı tarafından verilmiştir

"kut" adı verilen bu yetkinin kişinin kanında dolaştığına inanılmıştır. Bu anlayışa göre ülke hanedan üyeleri arasında paylaşılarak yönetilmiştir. Ama sürekli yaşanan taht kavgaları sonucu devletler kısa sürede zayıflayıp yıkılmıştır.
Egemenlik anlayışını ortaya koyan

"Ülke

hanedan üyelerinin ortak malıdır." cümlesidir. Bu anlayışta tahta kimin çıkacağı belirgin olmadığı için çok zorlanılmıştır.
Siyasi Yapı
Orta Asya'da Türk devletlerinde ülke

hanedan üyelerinin ortak malıydı ve paylaşılarak yönetilirdi.
Uygulanan yönetim şekillerinden biri olan "ikili yönetim" de ülkenin hanedanın ortak malı olması anlayışına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna göre

ülke doğu ve batı olmak üzere iki merkeze ayrılmıştır. Doğu

kutsal sayılan taraf olduğu için Kağana; batı taraf ise "yabgu" denilen birine bırakılmıştır. Yönetimde

batıyı yöneten yabgu iç işlerinde serbesttir ama dış işlerde kağana bağlıdır.
Gerek "kut" anlayışı gerekse "ikili yönetim" uygulaması merkezi otoriteyi bozmuş

Türk devletlerini zayıflatmıştır.
Orta Asya devletlerinin yapılanmasında kağanın yanında bir de meclis bulunmuştur. Kurultay (Kengeş) adı verilen bu mecliste devlet meseleleri görüşülüp karara bağlanırdı. Alınan kararların kağana onaylatılması zorunlu olduğundan bu meclis danışma meclisiydi.
Sosyal Yapı
Orta Asya Türklerinin yaşamlarının her alanına etki eden Bozkır kültürü ve yarı göçebe yaşam tarzı

özellikle sosyal yapıyı şekillendirmiştir. Yaşa¬dıkları coğrafyanın zor şartları karşısında ayakta kalabilmek için Türk toplulukları

teşkilatçı bir karakter kazanmışlardır. Hem siyasi hem de sosyal hayatın teşkilatlı düzeni

Türklerin tarih boyunca pek çok devlet kurmalarının temel sebebidir.
Eski Türklerde sosyal yapının temeli aileye dayanmaktadır. Oğuş denilen ailelerin birleşmesiyle urug adı verilen sülaleler oluşmaktadır. Urugların birleşmesiyle boylar

boyların bir araya gelmesiyle budun denilen millet meydana gelmektedir. Milletin siyasi teşkilatlanmayı gerçekleştirmesiyle de il denilen devlet oluşturulurdu.

EKONOMİK HAYAT
Türklerin en önemli geçim kaynağı hayvancılıktır. At ve koyun

yetiştirilen önemli hayvanlardır. Atı tarihte evcilleştiren ilk toplum Türklerdir. Orta Asya'da belli merkezlerde ayrıca balıkçılık da yapılmıştır.
Orta Asya Türkleri içerisinde Uygurlardan itibaren yerleşik yaşam başlamış ve tarımsal faaliyetler görülmüştür. Hayvansal gıda tüketimini terk eden Uygurlar

tarımı temel ekonomik uğraş olarak seçmişlerdir.
İpek Yolu

Türklerin yaşadığı bölgenin en önemli ekonomik kaynağıdır. Çin'den başlayarak

Orta Asya'yı geçen Anadolu'ya hatta Avrupa'ya ulaşan bu ticaret yolu

Türk-Çin savaşlarının da temel sebebidir. Bu yola hakim olan devletin zenginliğe kavuştuğu düşünülürse

verilen mücadeleler daha kolay anlaşılır. Göktürkler döneminde Çin sınırında ortak pazar şehirleri kurulmuş; canlı bir ticaret ortamı oluşturulmuştur. Bu dönemde Türkler daha çok hayvan ve hayvansal ürünler satmış

tarımsal gıdalar almışlardır.Yerleşik yaşama geçen Uygurlar döneminde ticaret büyük gelişme göstermiştir. Daha çok tarımsal ürünlerin alınıp satıldığı bu dönemde Uygurlar

üzerinde kağanın mührü bulunan bez parçalarını para olarak kullanmışlardır. Bunlara kamdu adını vermişlerdir.

ORDU
Geniş bozkırların ortasında her an saldırıya açık

savunmasız bir coğrafyada yaşayan Türkler

mücadeleci ve savaşçı bir karakter kazanmışlardır. Türklerde askerlik bir meslek olarak görülmemiştir. Karşılaşılan saldırılarda kadın

erkek

çoluk

çocuk ayırdetmeden herkes düşmana karşı koymuştur. Bu nedenle Türkler "ordu - millet" olarak nitelendirilmişlerdir.
Atı evcilleştirmeleri sosyal yaşamda olduğu gibi askeri alanda da Türklere üstünlük kazandıracaktır. Türkler hareketli ve güçlü yapılarını at ile pekiş¬tirmişlerdir. Bu sayede etkili savaş taktikleri geliş¬tirmişlerdir.
ilk düzenli Türk ordusu Asya Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. Bu yüzden günümüzde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kuruluş yılı olarak

Mete Han'ın tahta çıktığı M.Ö. 209 yılı kabul edilir. Mete Han

orduyu onluk

yüzlük

binlik ve onbinlik birimlere ayırmıştır. Bu ayırım bugün hala kullanıl¬maktadır. Bu birliklerin başında onbaşı

yüzbaşı

binbaşı gibi rütbelere sahip komutanlar bulunmaktadır.
Orta Asya Türklerinde

sivil hayatta çalışan herkes aynı zamanda asker sayılmıştır. Ama bugün askerlik görevi

20 yaşını doldurmuş erkeklere aittir. Ayrıca askerlik günümüzde bir meslek haline gelmiştir.
Eski Türklerde orduda; kargı

yay

kılıç ve kalkan gibi silahlar kullanılırdı. Bugün bu silahların yerini ateşli silahlar aldı.

DİN VE İNANIŞ
İslamiyet öncesi Türk toplumlarındaki en yaygın din Gök-Tanrı inancı idi. Ahiret inancının da varolduğu bu dine göre

yerin ve göğün yaratıcısı tek ve soyut bir güç kabul edilmiştir. Göçebe toplumda tapınak yapımı görülmemiştir.
Türklerde ölülere saygı duyulmuş; onlar için yas tutulmuş ve yuğ adı verilen törenler düzenlenmiştir. Ölüler kurgan adı verilen mezarlara gömülmüştür. Mezarın başına da

ölünün hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar

balbal adı verilen taşlar dikilmiştir. Ölünün mezara eşyalarıyla hatta atıyla beraber gömülmesi; Türkler'de ölümden sonraki yaşama yani ahiret hayatına inancın olduğunu gösterir.

Uygurlar Maniheizm dinini benimsemişlerdir. Bu din Uygurların yaşam şeklini

hayvani gıdalar yemeyi ve savaşmayı yasaklamıştır. Bunun üzeri¬ne Uygurlar tarımla uğraşmış

yerleşik hayata geçmiş; surlarla çevrilmiş şehirler kurmuşlardır. Uygurlarda mimari gelişmiştir. Tapınak yapımına da önem vermişlerdir. Ama savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.

HUKUK SİSTEMİ
Orta Asya Türk toplulukları

yarı göçebe yaşam tarzını benimsedikleri için

gelişmiş bir yazılı kültüre sahip değillerdi. Yazılı hukuk kuralları da bulunmazdı. Sosyal yaşamı düzenleyen "töre" adı verilen sözlü kurallardı. Töre; adalet

eşitlik ve iyiliğe dayanırdı. Töreye kağan bile uymak zorundaydı.
Türklerde yazılı hukuk kurallarına yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlar'da rastlanmıştır.

BİLİM VE SANAT
Orta Asya Türk sanatı Uygurlara kadar olan dönem ve Uygurlardan sonraki dönem olarak ele alınabilir. Uygurlara kadar olan dönemde daha çok göçebe yaşamın etkisi vardır. Bu dönem eser¬leri taşınabilir

hafif nitelikte sanat ürünleridir. Göçebe toplum için önemli olan hareketli av sahneleri ve hayvan motifleri işlenen başlıca figürlerdir. Halıcılık ve dokumacılık çok gelişmiştir. Göçe¬be Türklerin madenleri işlemedeki başarıları da meşhurdur. Madenden savaş aletleri ve silahlar yapılmıştır.
Uygurlar yerleşik hayata geçmişler ve daha kalıcı sanat eserleri meydana getirmişlerdir. Uygurlarda çok gelişmiş bir şehir mimarisi ve tapınak yapımı göze çarpmaktadır.
Uygurlar

minyatür sanatını tüm dünyaya öğreten devlettir.
Orta Asya Türklerinde gözümüze çarpan en önemli bilimsel çalışma "On İki Hayvanlı Türk Takvimi" dir. Bu takvimde her yıla bir hayvan ismi verilmiştir
.
YAZI –DİL-EDEBİYAT
Orta Asya Türklerinde karşımıza çıkan ilk alfabe Göktürklere aittir. Göktürk Alfabesi 38 harften oluşmaktadır. Bu alfabeyle yazılmış en önemli eser

Türklere ait ilk edebi eser olan Orhun Abideleri'dir. II. Göktürk Devleti dönemine ait olan bu eserler; Bilge Han

kardeşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. Abideleri Yolluğ Tigin yazmıştır.
Orhun Abideleri'nin Türk tarihindeki önemi ve özellikleri şu şekilde sıralanabilir;
- Akıcı ve edebi bir dilde yazılmıştır.
- Gelişmiş ve işlek bir alfabe ve dile sahip olması

Türklerin yazıyı uzun süredir kullandığının göstergesidir.
- Abideler Türk adının geçtiği ilk Türkçe metinlerdir.
- Türk tarihinin ilk yerli kaynaklarıdır.
- Türk tarihinin ilk edebi eserleridir.
-Türklerin siyasi tarihi

Türk devlet anlayışı

devlet - halk ilişkilerinin niteliği

Türk kültürü hakkın¬da temel bilgi kaynağıdır.
Orhun Abideleri 1893 yılında Danimarkalı bilimci VVilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
Türklere ait ikinci alfabe Uygurlar’ın 18 harften oluşan Uygur Alfabesidir.
Bozkır yaşantısına sahip Orta Asya Türk toplulukları

Uygurlara kadar çok fazla yazılı eser bırakmamışlardır. Sözlü edebiyat alanında pek çok eser oluşturmuşlardır. Bunlar arasında en önemli olanlar

destanlardır.En ünlü Türk destanları arasında şunları sayabiliriz; Hunlar'a ait Oğuz Kağan Destanı

Saka Türklerine ait Alp Er Tunga Destanı

Göktürklere ait Ergenekon Destanı

Uygurlara ait Türeyiş ve Göç Destanları

Kırgızlara ait Manas Destanı.