Tarihi Kabartma Haritalarımız..

Haritanın önemli özelliklerinden biri de; yeryüzü şekillerinin düşey düzlem üzerindeki görüntüsünü ifade eden yükseltilerin (rölyef) doğru ve anlaşılabilir şekilde yansıtılmasıdır. Bu amaçla eşyükseklik eğrileri

taramalar

renk kademeleri

gölgeleme ve kabartma gibi

çizim ve yapım teknikleri

ayrı ayrı veya birkaçı birlikte kullanılarak gösterilir.

Kabartma haritalar; arazinin yapısını

doğada olduğu gibi üç boyutlu olarak yansıtan

karton

branda bezi; balmumu

balmumu reçine karışımı

alçı veya plastik ağırlıklı malzemeden çeşitli yöntemlerle yapılmış haritalardır. Arazi

bu haritalarda belli bir yükseklikten bakılıyormuş gibi üç boyutlu olarak görünür.

Bu eserde örnekleri verilerek açıklanan "Tarihi Kabartma Haritalarımız" dünyada kabartma harita uygulamasının ilk özgün örnekleri arasında yer almaktadır. Herbiri bir tablo güzelliğinde olduğu kadar

üzerindeki hat yazılarıyla

çerçeveleri ve çerçeveler üzerindeki süslemeleriyle bezeme sanatının eşsiz

büyüleyici örneklerini sunarlar. Bazılarında

harita içindeki önemli tarihi ve dini yerlerin yağlıboya resimleriyle bu resimleri gösteren yerlerde geçen tarihi olayları anlatan yazılar yer alır. Haritaları yapanların üstün vatan sevgisi ve çoşkularıyla çizilen bu yağlıboya resimlerle yazıları bir kuyumcu özeni ile işlenmiştir. Eserde birinci harita olarak yer alan "Çanakkale Kabartma Haritası" mükemmellik ve güzelliğin yanısıra

üzerindeki açıklamalarla Çanakkale Savaşları Destanını özetleyen

Müttefik deniz harp gücünü ve 18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi sırasında bu güce verdirilen kayıpları yansıtan

önemli tahkimat ve yerlerinin resimlerini dost ve düşman muharebe hatlarını gösteren tarihi bir belge niteliğindedir.

"Girit ve Rodos Adaları Kabartma Haritası" ve Alman İmparatoru İkinci Wilhelm'in Filistin ziyareti anısına yapılan "Anadolu Kabartma Haritası" ile "Kudüs ve Filistin Kabartma Haritası" Osmanlı İmparatorlugu'nun cografi alanları kadar güç ve kültürünü de gösteren ilginç resimlerle süslenmiş özgün kabartma harita örnekleri arasında yer alır.

Kabartma haritaların bir kısmı. ï¿½Çanakkale Boğazıï¿½-ï¿½Kafkaslarï¿½ - ï¿½Edirneï¿½ -ï¿½Girit ve Rodos Adalarıï¿½ gibi belli bir coğrafi yere ait tek "münferit" haritalar şeklinde yapılmışlardır. Bir kısmı ise

daha geniş bir bölgeyi içine alan

aynı ölçekli haritalar topluluğu

haritalar serisi şeklinde üretilmiş paftalar gurubudur.

Harita serisi şeklinde üretilmiş kabartma haritalar: "Rumeli" - "Yunanistan" - "Bosna-Hersek" - "Sırbistan" "Bulgaristan" - "Romanya" ve kısmen "Avusturya"yı kapsamına alan 42 kabartma haritadan oluştuğu bilinmektedir. Üzülerek belirtelim ki

bugün bu 42 paftadan elimizde ancak 13 harita bulunmaktadır. Tek olarak yapılmış kabartma haritalardan 23 adedi de çeşitli kuruluşlarımızda korunmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda ancak 36 kabartma harita tesbit edilebilmiştir.

Bunlardan dördü Kara Harp Okulu'nda

dokuzu Askeri Müze ve Kültür Sitesi'nde

üçü Topkapı Sarayı Müzesi'nde ve yirmisi Harita Genel Komutanlığı'nda bulunmaktadır. Genelkurmay Başkanlığı'nda bulunan kabartma haritalar yapım tarihleri (1925 lerden sonra) ve birinin de yabancılar tarafından yapılmış olması nedeniyle "Tarihi Kabartma Haritalarımız" niteliğinde değillerdir.

Elimizde bulunan haritadan 2-3 tanesi dışında

çok iyi durumdadırlar. Harita Genel Komutanlığı'ndaki eserler

1966 yılında Askeri Müze'den Ankara'ya getirildiğinde Müh.Yzb.Nusret Gülün'ün (E. Albay) eşsiz ustalığı ile onarılmış

daha sonra sürekli bakımları yapılmıştır. Yeni bulunan "Edirne Kabartma Haritası" dışında hepsi çok iyi durumdadırlar. Askeri Müze ve Kültür Sitesi'ndeki eserlerden köşeleri kırılmış Plevne Paftaları ile İstanbul Boğazı ve çevresi haritası dışında

diğerleri iyi durumdadır. Kara Harp Okulu'ndaki kabartma haritalar da genelde iyi durumdadırlar.

Ülkemizde kabartma harita yapımı Türk haritacılığının tarihi gelişimine ve ihtiyaçlarına uygun olarak çeşitli aşamalardan geçti. 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinden sonra

1880 yılında "Erkan-ı Harbiye Umumi Reisliği" (Genelkurmay Başkanlığı) kuruluşu içerisinde teşkilâtlandırılmış olan "Beşinci Şube" harita ve fen işleriyle görevlendirildi. Haritacılığa büyük önem verilmeye başlandı. Bir yandan çağdaş teknolojiyi bilen ve kullanan insan gücü yetiştirilmesine özen gösterilirken

diger yandan yeni alet ve malzemelerin sağlanması imkânları artırıldı. Ülkenin ihtiyacı olan harita üretiminin karşılanması hedef alındı.

1880 li yılların başında özellikle Kara Harp Okulu'nda haritacılık eğitimine yardımcı olmak ve taktik ihtiyaçları karşılamak amacıyla okulun genç topografya ve arazi ölçüm öğretmenlerinin öncülüğünde kabartma harita yapımına ağırlık verildi. 1884 Yılından sonra taktik ihtiyaçlar ön plana çıkarak kabartma harita yapımının gelişmesini sagladı. Bu alana büyük önem verildi ve özen gösterildi. Bu durum 1900 yılına kadar devam etti. Bu tarihten sonra kabartma harita üretimine verilen önem azaldı. Çizgi harita ihtiyacı ön plana çıktı. Türk haritacılığı nitelik ve nicelik bakımından çizgi harita ağırlık merkezi etrafında gelişmesine devam etti.

Tarihi Kabartma Haritalarımızın en son örneği

1919 yılında

özel istek üzerine. Çanakkale Savaşları anısına

Tuggeneral Halil lbrahim tarafından yapılan 1/25.000 ölçekli "Çanakkale Boğazı ve Savaşlarını Gösteren Kabartma Harita"dır.

Harita Genel Komutanlığı'nda 1966 yılında "Kabartma Harita Şubesi" kuruluncaya kadar

bir kaç özel çalışma dışında kabartma harita yapılmadı. Bugün adı geçen şubenin çok iyi yetişmiş asker ve sivil uzman ve personeli

çoğu bilgisayar donanımlı en gelişmiş alet ve cihazları kullanarak ülkemizin ihtiyacı olan kabartma haritaları üretmektedirler.

ÇANAKKALE BOĞAZI VE SAVAŞLARI KABARTMA HARİTASI

Özellikleri : Bu harita

Çanakkale Boğazı ve ağırlıklı olarak Gelibolu Yarımadasını içine alır. Emekli Tuğgeneral Cerrahpaşalı Halil Bey (Halil İbrahim) tarafından yapılmıştır. Ağaç zemin üzerine bez kaplanarak

denizler ve göller maviye boyanmıştır. Arazi

eşyükseklik eğrilerine uygun olarak tabaka tabaka kesilmiş kartonların birbiri üzerine yapıştırılması ve oluşan basamak aralıklarının balmumu

reçine karışımı ile doldurulup rötuş yapılması suretiyle gösterilmiştir. Modelin üstü ayrıntıları göstermek üzere

farklı renklerle yağlıboya ile boyanmıştır. Yazılar doğrudan arazi ve deniz üzerine

elle yazılmıştır. Gerekli açıklamaları içeren ek bilgi yazıları ise

süslemeli ayrı kağıtlara yazılarak

harita üzerindeki yerlerine yapıştırılmıştır. Bu harita

4.5 santimetre genişliğindeki sade bir ahşap düz çerçeve içindedir.

Harita üzerinde

haritadan başka dört ayrı değişik olay ve bilgi verilmektedir. Bunlar:

Sultan Mehmet Reşad tuğralı ve Çanakkale Şiiri

Çanakkale Savaşı'na katılan Müttefik Donanması

Küçük ölçekli Marmara Denizi genel durum haritası

18 Mart 1915 Çanakkale Zaferini anlatan yazı.

18 Mart 1915 Çanakkale Savaşı hakkında bilgi Kabartma Haritanın en altında ve iki sütıın olarak

yer almaktadır.

İSTANBUL BOĞAZI KABARTMA HARİTASI

Özellikleri: Bu harita

İstanbul Boğazı ve boğazda birleşen iki kıta

Asya ve Avrupa

Karadeniz ve Marmara kesiti ile çok güzel şekilde yapılmıştır.

Model

mukavva zemin üzerine balmumundan yapılmış

üzeri toprak boya ile boyanmıştır. Denizler mukavva üzerine yapıştırılan bezin üzeri maviye boyanarak gösterilmiştir. Önemli coğrafi özellikler ve yerleşim birimleri harita üzerine gayet ince ve güzel bir yazı ile elle yazılmıştır.

Yapanlar ve yapım yılı hakkında bilgi edinilememiştir. Çerçevesi orijinal degildir

sonradan yapıldığı sanılan 5.5 santimetre genişliginde basit ahşap bir çerçeve içindedir.

Harita Genel Komutanlığı Haritacılık Müzesi

Ankara. Ölçeği 1/37.500

74x106.5 cm.

PLEVNE VE İSTİHKAMLARI KABARTMA HARİTASI

Özellikleri : Çok sade olan bu harita Plevne şehri ve 1877 Şanlı Plevne Savunması'ndaki Osmanlı istihkâmları ile karşısındaki Rus istihkâmlarını gösterir.

İlk olarak yapılmış ve diğer haritalara göre çok küçük boyutludur. Bu harita iki kopyadır. Aynı kalıptan

alçı olarak çoğaltılmıştır. Zamanla başka kopyalarının da ele geçmesi ihtimali vardır. Coğrafi özellikler ve yazılar çukur olarak yazılmış olup askeri istihkâmlar ise kabartma şeklinde haritaya işlenmiştir.

Birinci haritanın sol üst köşesinin 10x17 santimetrelik kısmı kırıktır. Kırılan parçası noksandır

çerçevesi yoktur. İkinci kopyanın bazı yerleri kırılmış ise de

parçaları mevcuttur. Bu ikinci haritanın 3 santimetre genişliginde

ahşap üzerine çok ince alçı sıvanmış bir çerçevesi vardır.

İstihkâm işaretlerinin başlamasından hemen önce Plevne Şehri bulunmaktadır. Plevne'nin etrafında Osmanlı birlik ve istihkâmları; bunların etrafında da daire şeklinde yerleşmiş Rus birlik ve istihkâmları yer almaktadır. Rus istihkâmlarının altında birkaç yerde "Rus Ordusu" yazılmıştır.

Haritaların sol üst köşelerinde bir ay içinde "Plevne ve istihkâmatı - 1294" yazısı; sağ üst köşelerinde yine bir ay içinde mühür gibi "Gazi Osman Paşa ve refaketinde bulunan Asakir-i Zafer- i Maşeri-i Şahane (Gazi Osman Paşa ve beraberindeki Askerlerin ortaklaşa muhteşem zaferi) şerefine tanzim olunmuştur - 1294" (1878) yazısı bulunmaktadır.

Rodos Adası

Rodos Adası 360 kuzey enleminde

26° doğu boylamında bulunmakta olup yüzölçümü 1100 km2 dir. Mevcut halkı 4000'e ulaşmakta

tahminen yarısı İslam

kalanı çeşitli milletlerdendir. Toprağı verimli

ürünü boldur ve yönetim merkezi Rodos şehridir.

Haritanın sol alt köşesinde Girit Adasıï¿½ndaki Hanya Kalesiï¿½nin; sağ alt köşesinde Rodos Adası'ndaki Rodos Kalesinin çok güzel birer kabartma maketi bulunmaktadır. Haritanın alt kısmında tam ortada iki yana doğru açılan çok değişik tarzda çizilmiş bir Osmanlı Arması içinde de harita ile ilgili açıklayıcı yazı ve yapım türü vardır. Armanın içinde Kara Harp Okulu matbaasında basılmıştır. Aynı okulda Arâzi Yapısı dersi

hoca yardımcısı Teğmen Halil (Halil Ibrahim Bey) tarafından kabartma harita şeklinde çalışılmış olan meşhur Girid ve Rodos Adaları'dır. Sene 1301 (1895) yazıları

armanın altında güzel bir çerçeveile çevrilmiş ayrı bir yazı bölümü vardır. Bu yazıda

haritadaki önemli yerlerin isimleri

verilen numaralara göre sıralanmıştır.

Haritanın bir birine geçme iki çerçevesi vardır. 6 cm. genişliğindeki süslemeli iç çerçeve ve köşeleri alçı oymalarla süslü 12 cm. genişliğindeki altın yaldız kaplama

ahşap dış çerçeve orijinal olup üzerinde koruma camı bulunmaktadır. İç çerçevenin dört köşesinde tahtadan oyma birer ay vardır. Buradaki gibi ay şeklindeki çerçeve bir de Kara Harp Okulundaki "Teselya Bölgesinin" kabartma haritasında bulunmaktadır.

Harita Genel Komutanlıgı Haritacılık Müzesi. Ar Tarihi 1883

Ölçegi 1/250.000

78.5x119.5 cm.

OSMANLI AVRUPASI EL IŞLEME NAKIŞ HARİTASI

Özellikleri : Osmanlı Avrupası nakış haritası

Osmanlı İmparatorluğunun 20. yüzyıl başlarında Avrupa'daki topraklarını göstermektedir. Çok güzel bir haritadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun büyük coğrafi alanı

kadife kumaş üzerine ipek ibrişim ile elle işlenmiştir. Yazıları da çok büyük özenle

aynı şekilde el ile işlenmiştir.

Haritanın sağ alt köşesinde bir çerçeve içinde

üstünde (kilometre yazılı) ölçek çizelgesi (50 75 100 km) ve bunun altında "Avrupa-i Osmani" (Osmanlı Avrupası) yazısı bu yazının da altında

yapanların adları işlenmiştir.

İşleme Harita

üst ve alt kenarlarında 10'ar cm

sağ ve sol kenarlarında 8'er cm. genişliğinde haritadan taşma yaparak

çerçeve vazifesi de gören

kahverengi ipek kadife bir kumaş üzerine konmuştur. İpek kadifenin uzunluğu "85x121 " cm. dir. Kadifenin üst kenarına

yaklaşık 10 santimetre genişliğinde

yaldız boyalı

ahşap üst askılık

alt kenarına da silindirik bir pirinç ağırlık askılığı konmuştur. Üst askılığın ortasına

meşe dalları biçiminde ****l bir ay

ayin içinde üstünde Sultan Abdülhamid'in tuğrası bulunan Osmanlı arması konmuştur. Çok güzel ve özgün bir eser olmanın yanısıra 1903-1923 tarihleri arasındaki yirmi yıllık sürede kaybettiğimiz toprakları gösteren

tarihi bir belge olarak da değerlendirilebilir.

Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı. İstanbul Arşiv No. 807. Tarihi 1903

65x104 cm.

DÖMEKE SAVAŞI EL İŞLEME NAKIŞ HARİTASI

Bu eserin Dömeke Savaşı'na ait oldugu kayıtlarda belirtilmektedir.

Özellikleri : Dömeke Savaşının anısına

ipek kumaş üzerine

ipek ibrişimle

elle işlenmiş bir nakış tablodur. 10 cm. genişliginde

verniklenmiş

ağaç oyma güzel çerçevesi ile resim

birbirini uyumla tamamlamaktadır.

Çerçevenin içine 66x82 cm. çapında (resim boyutu bu kabul edilmiştir) açık mavi bir karton konmuş ve kartonun içi

51.5x62 cm. olan elips şeklinde oyularak oluşturulmuş çerçeve içine resim konulmuştur. En üstte Sultan Abdülhamid'in tuğrası

tuğranın altında

bir ay içinde "Bedr Savaşı'nda toplanan kahramanlar gibi ünlü olan Abdülhamid" yazılıdır. Elipsin bütün içi çok güzel büyük bir Osmanlı Arması ile işlenmiştir. Bunun üzerine tam ortaya zeytin dallarına benzer şekilde bir çerçeve konulmuş

24x18 cm. ve kahverengindeki bu çerçeve içine yağlıboya resim mükemmelliğinde tepeler ve ağaçlar

onun önünde komutanlarının atlarını tutan üç seyis (herbiri ikişer at tutmaktadır) sol kenarda

bir topun toparlağı (mühimmat sandığı)

ön planda görevini tam bir başarı ile yerine getirerek

huzur içinde bataryanın toplarından birini

tekerlek ve kundak kollarından tutarak toparlağa bindirme (bağlama) ve yeni görevler alma hazırlığında olan komutan ve topçular görülmektedir. Bu çerçevenin de üstünde tam ortada bir Osmanlı Arması daha bulunmaktadır.

Askeri müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı. İstanbul Arşiv No. 10095

Tarihi 1900

66x82 cm